Hüseyin Yıldız

"YÜZLERCE YILIN ARDINDA KALAN HATIRA: HOCA BÂLÎ HAMAMI'NIN GEÇMİŞTEN BUGÜNE YOLCULUĞU"

Burdur’un tarihi dokusu, geçmişin sırlarını içinde gizler. Bazen cansız taşlarda canlanır, nice anılar sessiz çığlıklarda yükselir, onca yaşanmışlıklar… İşte tam da öyle bir yerden bahsedeceğiz bugün: Hoca Bâlî Hamamı.

BİR ŞAİRİN GEZİ YAZILARI (BURDUR HATIRALARI)
"YÜZLERCE YILIN ARDINDA KALAN HATIRA: HOCA BÂLÎ HAMAMI’NIN GEÇMİŞTEN BUGÜNE YOLCULUĞU"

Burdur’un tarihi dokusu, geçmişin sırlarını içinde saklar. Bazen cansız taşlarda canlanır, nice anılar sessiz çığlıklarda yükselir; onca yaşanmışlıklar... İşte tam da öyle bir yerden bahsedeceğiz bugün: Hoca Bâlî Hamamı. Hoca Bâlî Muslihittin Efendi’nin yaptırdığı bu eser, bir hamamdan çok, ilmi ve medreseyi andıran bir mekân gibi.

Daha önceden tanıdığım ve hamamın işletmeciliğini yapmış aileden olan Naile Küçükkepeci Ergün kardeşimi ziyaret edip hal hatır sorduktan sonra konu hamama geldi.

Ona Hoca Bâlî Hamamı hakkında merak ettiklerimi sordum:
— Yıllar boyu halka hizmet etmiş ve işletmeciliğini yaptığınız bu hamam hakkında ne biliyorsun? Hikâyesi nedir?

O da her zamanki gülümseyen hâliyle anlatmaya başladı:
— Babam, dedemden duyduklarını zaman zaman bizlere anlatırdı. “Burası sadece bir hamam olarak düşünülmemeli,” derdi. Eskiden Mevlevî kültüründe, bir kişi önce bedenen hamamda arınır, sonra kütüphanede kitap okuyarak ruhen arınırmış. Ardından da eğitime alınırmış. Burası tam anlamıyla bir külliye gibi tasarlanmış. Hamamın hemen yanında Sadrazam Derviş Mehmet Paşa Kütüphanesi, karşısında Sinan Paşa Camii, onun yanında ise eskiden Şeyh Sinan Medresesi bulunuyordu. Yani burada bedensel ve ruhsal arınma kültürü bir arada yaşanıyordu.

— Peki, "Bâlî" ismi nereden geliyor?

— Hoca Bâlî Muslihittin Efendi, hamamı 15. yüzyılda yaptırmış. Adı da oradan geliyor. Bu hamamın diğerlerinden birçok farkı varmış. Kapıdan girdiğinizde içeride halvet odalarını, kitap okuma odalarını görebilirsiniz. Bir de "cehennemlik" denen bir oda var. Göbek taşının sıcaklığı nemle birleşince bu sıcaklık cehennem sıcağına benzetilirmiş. Ama asıl dikkat çeken şeylerden biri, burada astronomi ve mekanik konularında çok ileri düzeyde bir eğitim almış bir dehanın izleri var. Mesela hamamın tavanındaki yıldız şeklindeki delikler rastgele yapılmamış. Araştırılırsa bu yıldız desenlerinin belli gök olaylarına denk geldiği fark edilir.

— Peki, bu hamamın işletmesi nasıl yürüyordu?

— Hamam işletmesi mütevelli sistemiyle, yani devir-teslim yöntemiyle olurmuş. Ailenin en büyük erkek çocuğu kimse, ona devredilirmiş. Kaynaklara göre son aile, Küçükkepeci ailesiymiş. Hamam en son babam Sıtkı Küçükkepeci’ye geçmiş. Fakat ailede erkek çocuk olmayınca bu sistem sona ermiş. Hamam el değiştirirken, sahipler birbirlerine hatimle teslim ederlermiş. Yani bu gelenekle devredilirmiş.

Sonra yavaşça elindeki hamamın eski bir belgeyi çıkarttı, "Buda bizim tarihi vesikamız," dedi. Geçmişin izlerini bugüne taşıyan en önemli belgemiz.Bunun hamam isletmesine ait bir belge olduğunu düşünüyoruz ,bir anı gibi hep taşıyoruz ve o günleri yad ediyoruz.

— Peki, daha sonra burası ne olarak kullanıldı?

— Babam anlatırdı; bir dönem hizar olarak kullanılmış. Hamamın köşesinde çok güzel bir su deposu varmış. Bu su deposu önemli çünkü burası “Oluklar Altı” bölgesi. Burdur’un suyu dağlardan önce buraya gelir, bu su deposunda toplanırmış. Oradan hamamın az ilerisindeki su terazisine, sonra Mısırlılar Evi'nin yanındaki su terazisine, ardından Ulu Camii’ye ve oradan da suyun taksim edildiği yere, yani bugünkü Taksim Hamamı’na ulaştırılırmış. Taksim Hamamı’ndan da diğer hamamlara dağıtılırmış bu su. Oluklar Altı'nın adını aldığı o tarihi oluklar vasıtasıyla. Yani Burdur’un su kültürünün oluşmasında bu hamamın büyük bir rolü var.

— Peki, oluklardan gelen su başka nereye gidiyordu?

— Hamamlara, evlere, sarnıcı olmayan evlere içme suyu olarak gidiyormuş. Yukarı Pazar tarafına da yönlendirilirmiş. Oluklar, 1940’lı yıllarda yer altına alınmaya başlanmış. Sonraları şehir dışından su kaynakları getirilip modern tesisatlar kurulmuş.

— O dönem evler su ihtiyaçlarını nasıl karşılıyordu?

— Genelde her evin bir sarnıcı olurmuş. Tesisat yapılmadan önce insanlar kuyulardan ve oluklardan gelen suyu kullanırmış. Babamızdan duyduklarımız bunlar...

— Bu tarihi hamam, 1982’den sonra mütevelli tayin edilemediği için Vakıflar’a devredilmiş. Şu anda İHH burayı bir kafe olarak işletiyor. Burası aslında İl Özel İdare’ye bağlıydı, daha sonra ihaleyle İHH’ya "Hamam Kafe" olarak verilmiş.

Naile Hanım’ın anlattıklarından sonra merakım çoğalmıştı. Tarihin içinde bir yolculuğa çıkmak için bu muazzam yeri görmeye geldim. Kapısının önünde durmuş, restore edilmiş hâliyle kulaklarıma bir şeyler fısıldayan duvarlarını seyrediyordum. İçeriye girdiğimde, gerçekten muazzam bir atmosferle karşılaştım. Özellikle hamam bölümünde gezerken, sanki halvet odalarına çekilmiş, bedenimi değil ruhumu yıkıyormuşum gibi hissettim. İçeriden duyulan ney sesi de o anki manevi kirlerimi arındırır gibiydi. Musluklar bile geçmişin şırıltılarını fısıldıyor gibiydi. Oturup sükûnete daldım; tıpkı müderrisi bekleyen bir mürit gibi… Üzerime süzülen gün ışığı gibi, ilmin ahengini yüreğime süzüyordum.

Yavaşça kafeterya kısmına geçtim. Kırk yıllık hatırı olan kahveyi yudumlarken, yüzlerce yıllık anılar gözümde canlandı. Her bir yudumda geçmişin sesini, yaşanmışlıkların derinliğini hissettim. Zamanın içinde yavaşça kaybolurken, buranın bana bıraktığı bir iz vardı. Bir özlem… Her adımda geçmişin yankılarını duydum, her köşede bir hüzünle selamlaştım.

Bu kadim mekânda, her duvarda, her taşta, her yudumda… Geçmişin, şimdinin ve belki de geleceğin izleri vardı. İçimde bir boşluk bırakan bu yer, zamanla kaybolan bir anı gibi… Bir özlem… Gözlerime takılan bir vasiyeti okurken ecdadın ne denli hassas olduğunu gördüm ve şimdi sizlerle bunu paylaşmak istiyorum:

HOCA BÂLİ HAMAMI VAKFİYESİ

1. İş bu meclisle - yer iyenin aklıhi ve vesikâ-i mevlây’ıyenin hafıza kâsıb-ül hasenât ve râtıb-üs sadakât tâlib-i rızâ-yı rahmân.
Açıklama: Bu madde, vakfın amacının, hayır işleri yapmak ve Allah rızası için sadaka vermek olduğunu belirtir.

2. Hafız-ı şerîf-i hatm-ül İhsân-ı mâhir bi-İhsân-i akl-ı ve rif’at-ül nükûl-ül metîn Hoca Bâlî bin Muslihiddin vakfide mücâre ile ahvâlinde tedebbür.
Açıklama: Hoca Bâlî bin Muslihiddin’in vakfiyede yer alan ve vakfın hizmetlerini inceleyen bir açıklamadır.

3. Mübdid-ül münâdife tefekkür idüb cedde cedde tevâsıl edüp, şedîd âmâ minnetli olduğu lucanen bu mutakayyet. Açıklama: Vakfın başlangıcından itibaren sürekli gelişim ve iyi niyetle ilerleyen bir hizmet anlayışını anlatır.

4. Sedâd-ı teyyid ve temhid bu ve falya-yı en cedîd te’kid ve id’k ve id’ydı idû sâkin olduğu Kasaba-i Burdur.
Açıklama: Burdur kasabasındaki halkın hizmetleri ve iyilikleri için vakfın sağladığı destekleri ifade eder.

5. Lâzile-i â’mmetin ilâ yemînî ilâ yemînî yenfühu cûh-ı sürâta haric-i sudra Gaybî Tekyeleri içinde me dâ’ir azâyide karibide. Açıklama: Bu madde, vakfın genişlemeye ve insanlara ulaşmaya devam edeceğini belirtir.

6. Ebyâtî deği hamamı-ı ma’mûr iki hududa ahkâm-ı kasaba mezkûre tecrübe tevhîd eylemiştir ma’kuf-ül mütevelliyen. Açıklama: Hamam ve benzeri hizmetlerin kasaba halkı tarafından yararlı hale getirildiği ifade edilir.

7. İvtabâten-i müzâ’rat-ül nâzırân ve hûssen-i tehlîl-i ricâb-ül muallâ-i müttakîn-ül menâtık-ı emân-i berâtlıdır. Açıklama: Yöneticilerin, halkla iyi ilişkiler kurmaya yönelik çalışmaları ve çabaları anlatılmaktadır.

8. Yemîne lâ yetîh-i malul ve bânî. İhlâsı tam edüb ibtalîn bu kelâmı teblih etmiş (Sûratu Şûrâ: 85-89) vakf-ı sahîh-i yer. Açıklama: Vakfın kurucusunun, hizmetini tam bir samimiyetle yürüttüğü belirtilir.

9. Metin-i sahîhî icâzetle Celebî ibn Bâyzâd Celebî’ye teslim edüb tefhim kılındı mezkur anın nezâreti ve temessükü ve kabz.
Açıklama: Vakfın yazılı belgeleri ve denetim süreci hakkında bilgi verilir.

10. Ve menfaât-i mezkûre dahi Luh’ucâr an Eylidigi Ehl-i Kur’an’dan sâkin deka nefzî kasaba-i Burdur.
Açıklama: Vakfın, Kur'an ehline sağladığı faydaları ve Burdur kasabasındaki etkisini anlatır.

11. İf’ân olunup olmakla mukaddes Kur’ân-ı Azîm ve der Fuḳarâ-ı Nakîyye ve Fukarâ-ı Mesâkîn-i Ahl-ı Ülfet-i Tabîa Kasaba-i Burdur.
Açıklama: Kur’an’ı Kerim ve fukara için yapılan hayır işlerinin önemine değinilir.

12. Biri vâris dahi Resûlullah Sallallâhu Teâlâ Aleyhi ve Sellem’in ruh-i mübârek-i tahirine ihdâ olunsun.
Açıklama: Peygamber Efendimizin ruhuna dua edilmesi, hayır işlerinin onun adına yapılması gerektiği belirtilir.

13. Kasaba-i Burdur’da dâimâ vaz-ı tayin idüp.
Açıklama: Burdur kasabasındaki hizmetlerin sürekli olarak devam edeceği ifade edilir.

14. Devam bâkis ve Bizi Seyyid-i Mevcûd ve Mîrâh Nakîh-i Hak ve Şafâ Hazreti Ömer bin Hatâb rızâ-i şerifi.
Açıklama: Vakfın devamlılığını sağlayan temel ilkeler ve Hazreti Ömer’e duyulan saygı dile getirilir.

15. (Dervan) sarih bi-Seyyid-i Şehîd-i Ramazan Hazreti Osman bin Affân. Açıklama: Hazreti Osman’a duyulan sevgi ve saygı ifade edilir.

16. İfrâz olunsa aziz ahvâlün makbul idesin.
Açıklama: Vakfın kabul edilebilir ve değerli hizmetler sunduğu vurgulanır.

17. İyâdet bi-tâyet fukara halkı mesken ederler.
Açıklama: Vakfın fakir halkı barındırdığı ve onlara yardım ettiği ifade edilir.

18. Hâmîni fukarâ-ı Kur’ân vü ve mezarâ-yı Ehl-i Tevhîd.
Açıklama: Kur’an ehli ve tevhid inancına sahip kimselere yapılan yardımlar anlatılır.

19. İcâb ider halk-ı müminîn.
Açıklama: Mümin halkın yararlandığı hayır işlerine değinilir.

20. Nâs menkıbeleriyle zikr-ü şöhret ideler.
Açıklama: Vakfın hayırlarının halk arasında yayılacağı belirtilir.

21. İcâb ider vakıf-i mezkur idüben. Açıklama: Vakfın kurulumunun gerekliliği ifade edilir.

22. Yevm-i sa’idde ve dahi banî hamam-ı mezkûr olalar.
Açıklama: Hamamın kurulumunun halk için bir nimet olduğu anlatılır.

23. Ol vakfı sabit kılalar.
Açıklama: Vakfın sürekli ve sağlam bir şekilde devam edeceği belirtilir.

24. Şart kılalar ki asla değişmeye. Açıklama: Vakfın şartlarının kesin ve değişmez olduğuna dikkat çekilir.

25. Nefse şer’î evlegid cemî’i ma’â zikrinda müstakil olup kimetiyret ve zafidete noksan ve ziyadesinde ve bedl’i aidesinde.
Açıklama: Vakfın şer’î esaslara uygun olarak, değiştirilemeyecek şekilde düzenlendiği ifade edilir.

26. Nehî-i tarîb ve ez-i sabâhda tasarruf eyleyüb her nice isnâf-ı lüzûm olur vakfaki asla bedel olunmaya.
Açıklama: Vakfın kurallarına aykırı davranışların yasak olduğu vurgulanır.

27. Mezkûr asla vakıf-ı mezkurun sahîh tespit edilip ‘İlâh-ı kâr-ı mezfûr meclis. Açıklama: Vakfın sağlam bir şekilde kaydedildiği ve resmi olarak tanındığı ifade edilir.

28. İcâb ide terk ide tasrîh ide hasr ider. Açıklama: Vakfın her yönüyle açık ve anlaşılır olduğu belirtilir.

29. Vakfı eylediği yer kendisinden hîrze ve müteallik-i kadimesi icâb-ı sır edey müşkîl-i ciddî eyle.
Açıklama: Vakfın yapıldığı yerin güvenli ve emniyetli olduğu anlatılır.

30. Teslim-i sahîh ve mezkûr tasarruf-i emlâkîdir.
Açıklama: Vakfın mal yönetimi konusunda doğru ve güvenilir bir şekilde hareket ettiği ifade edilir.

31. İkrâr-i sahîh ve yer’i iki kalvıyen yer-i şer’î mürâkıf ve itirâf eyledi.
Açıklama: Vakfın resmi ve şer’î kurallarına uygun olarak kurulduğu belirtilir.

32. Tırâf-ı şartı ve le me mâni’hî; menâtı benâyize yerü.
Açıklama: Vakfın şartlarının açıkça belirlendiği ifade edilir.

33. Vakf-ı mütekidü bir mütevelli-i mümtâz tâyin olunsa.
Açıklama: Vakfın yönetiminde bir liderin, mütevellinin atanacağı belirtilir.

34. Merhumu cem’an (Fî’l-kitabta saklı) ikrar ide.
Açıklama: Vakfın kayda geçirilmiş olduğu ve kayıtlarda saklı tutulduğu anlatılır.

35. Vakit-i fâni rahmet makbûl bâli bu müvelli üzere câri olur idi.
Açıklama: Vakfın zamanla gelişip büyüyen bir yardım kurumu olduğu ifade edilir.

36. Vârisleri vâkıfı ikrâr-ı icazat idib şikâk idam idüb.
Açıklama: Vakfın mirasçıları tarafından kabul edilip, doğru şekilde yönetileceği belirtilir.

37. Vakfı nazâr ve kesr-i akd-i seyyid vakıf-ı sahîh vakıf-ı şer’î şartları ile vakf eyledi.
Açıklama: Vakfın yönetimi ve kuralları konusunda şer’î kurallara uyulacağı vurgulanır.

38. İcâzet ide vakfı mezkur mütevellî mücerred.
Açıklama: Vakfın yönetimi için izin verilen kişi hakkında bilgi verilir.

39. Hususînde naks-i asla yoktur. Açıklama: Vakfın temel kurallarına aykırı bir durumun olmayacağı belirtilir.

40. Ebedî müteselsil mücerred mezûl eyleyip fer’î şartlıdır.
Açıklama: Vakfın sürekliliği sağlanacağı ve şartlarının geçerliliği devam edeceği ifade edilir.

41. Yanmada vakf-ı akr fercede vakfın kefil ve mütevellîsine teslim ide. Açıklama: Vakfın yöneticisi ve sorumluları hakkında bilgi verilir.

42. Lüzum eyleyip istihlâk icâbında ikam Eimme-i Kitâb’dır.
Açıklama: Vakfın ihtiyaç durumunda yardım sağlayacağı belirtilir.

43. İnhirâz olunup zikri ahvâlinde ebad-ı sahîh ve şart-ı vakf ide.
Açıklama: Vakfın koşullarının düzgün bir şekilde yerine getirilece

44. Vakf-ı müseccel lâzım ve habs-i müebbed lâzım oldu, bi-haysu lâ yecûzü ba'de zâlike tağyiruhû ve tebdîluhû ellezî yuhallifû mezâmîne hâze'l-kitâb. Açıklama: Bu vakıf kesin ve sürekli şekilde bağlanmıştır; bundan sonra vakfın hükümlerini değiştirmek veya vakfiyeye aykırı bir işlem yapmak caiz değildir.

45. Velâ nekzuhû ve ta'tîluhû bisebebin min'el-esbâbi ve lâ yuhillû li-ehedin yû’minu billâhi ve yevmi'l-âhir min hâkim-i ev kâdîhî gabrata ev hıyânetâ.
Açıklama: Hiçbir sebep bahane edilerek bu vakıf geçersiz kılınamaz; Allah’a ve ahiret gününe iman eden bir hâkim veya kadı bile hile ya da ihanetle bu vakfa zarar veremez.

46. Tağayyare hâze'l-vakfe'l-merfû'a's-sakfe ba'de mâ ukarrara an neshihî'l-mestûrî'l-mukarrarî ve sa'y-i mutekarrirî.
Açıklama: Bu vakıf, sağlam ve kesin şekilde tescil edilmiştir; bundan sonra değiştirilmesi veya iptali mümkün değildir.

47. Fî ibtâlihî bitezvîdibi de aleyhi la'netullahi ve'l-melâiketihi ve'n-nâsi ecmaîn ve mo'tihim cehennem.
Açıklama: Bu vakfı bozmaya kalkışan kişiye Allah'ın, meleklerin ve bütün insanların laneti olsun; onların varacağı yer cehennemdir.

48. Ale'llahi'l-hayy'il-halîm ve ale bâze vâkıfı'l-eşhâd ve't-tahîr fî evâsıt-ı âhir'il-cemâzi lisene tis'a mie min'el-hicret'in-nebeviyye.
Açıklama: Bu vakıf, diri ve yumuşak huylu olan Allah’a havale edilmiştir ve şahitlerin huzurunda Hicri 900’lü yılların Cemaziyelevvel ayının sonlarında tescil edilmiştir.

49. Şehide bi-mâ fîh ve mâ yehtevîh. Açıklama: Burada yazılı olan hükümlere ve içerdiği maddelere herkes şahitlik etmektedir.

50. Her kim bu vakfı değiştirirse veya bozar veya aykırı bir şekilde kullanırsa, Allah’ın, meleklerin ve bütün insanların lâneti onun üzerine olsun. Allah onların ne tevbesini kabul eder ne de onları affeder.

Açıklama: Eğer biri bu vakfın şartlarını değiştirir, bozar ya da farklı amaçla kullanırsa, o kişi Allah'ın, meleklerin ve insanların lanetine uğrar. Bu kişinin tövbesi ve affı da kabul edilmez

.30.04.2025

HÜSEYİN YILDIZ (KALEMŞAH ) KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI HALK ŞAİRİ