Şanlıurfa

Şanlıurfa'da Yüzeyin Altındaki Tarih Göbekli Tepe’de Jeofizik Araştırmaların Ortaya Koyduğu Yeni Gerçeklik

Göbekli Tepe, günümüz arkeolojisinin en önemli keşif alanlarından biri olmayı sürdürürken, yalnızca kazılmış yapılar değil, kazı yapılmamış alanlarda yürütülen jeofizik çalışmalar da bu tarihöncesi kompleks hakkında devrim niteliğinde bilgiler sunmaktadır.

Yüzeyin Altındaki Tarih Göbekli Tepe’de Jeofizik Araştırmaların Ortaya Koyduğu Yeni Gerçeklik

Göbekli Tepe, günümüz arkeolojisinin en önemli keşif alanlarından biri olmayı sürdürürken, yalnızca kazılmış yapılar değil, kazı yapılmamış alanlarda yürütülen jeofizik çalışmalar da bu tarihöncesi kompleks hakkında devrim niteliğinde bilgiler sunmaktadır. 2003–2012 yılları arasında gerçekleştirilen manyetik prospeksiyon, jeoradar (GPR) ve jeo-elektrik tomografi araştırmaları, höyüğün yüzeyinin altında geniş bir mimari yayılımın varlığını göstermiştir. Bu makale, söz konusu jeofizik verilerin nasıl elde edildiğini, hangi bulguları ortaya çıkardığını ve Göbekli Tepe’nin kültürel, ritüel ve toplumsal yapısına dair ne tür yeni yorumlara imkân sağladığını incelemektedir.

⸻

1. Giriş

Göbekli Tepe (MÖ 9600–8200), insanlık tarihinin bilinen en eski anıtsal yapı kompleksi olarak kabul edilmektedir. T biçimli taş sütunlar, dairesel ve oval planlı yapılar, karmaşık kabartmalar ve sembolik sanat anlayışıyla, Neolitik dönem toplumlarına dair tüm geleneksel bakışları derinden sarsmıştır.

Ancak höyüğün asıl büyüklüğü ve mimari kapsamı, kazılmamış alanlar hakkında bilgimizin sınırlı olmasından kaynaklanıyordu. Bu durum, 2003’ten itibaren Alman Arkeoloji Enstitüsü (DAI) tarafından yoğunlaştırılan jeofizik araştırmalarla değişmeye başlamıştır. Bu teknikler sayesinde, toprak altındaki potansiyel yapılar kazı yapılmadan önce tespit edilebilmiştir.

⸻

2. Yöntem: Jeofizik Araştırmalar

Göbekli Tepe’de uygulanan jeofizik yöntemler:

2.1 Manyetik Prospeksiyon
• Toprağın manyetik özelliklerindeki değişimleri ölçerek,
• Gömülü duvar, çukur, taş blok veya yanmış yüzey gibi unsurların izlerini tespit eder.

2.2 Jeoradar (GPR – Ground Penetrating Radar)
• Dünya yüzeyine radar sinyalleri gönderir,
• Sinyallerin geri dönüş süresine göre yer altının üç boyutlu bir haritasını çıkarır.
• Göbekli Tepe’nin kireçtaşı zemininde oldukça etkili sonuçlar vermiştir.

2.3 Jeo-elektrik Rezistivite Tomografi
• Toprak direncindeki değişimleri ölçerek,
• Gömülü yapıların yoğunluk farklarını ortaya koyar.

Bu yöntemler, kazı yapılmamış alanlarda mimari yoğunluğu haritalamak için birlikte kullanılmıştır.

⸻

3. Bulgular: Yer Altındaki Gizli Mimari

3.1 Yeni Enclosure’lar (Çevre Yapıları)

2003’te alınan manyetik veriler, bilinen A, B, C ve D yapılarına ek olarak onun üzerinde yeni dairesel/oval yapının var olabileceğini gösterdi. Bu, Göbekli Tepe’nin mimari yayılımının sanıldığından çok daha geniş olduğunu ortaya koydu.

Benzer bulgular, 2006, 2007 ve 2012 çalışmalarıyla da doğrulandı.

Enclosure H’nin Bulunması

Jeofizik verilerin işaret ettiği bölgelerde kazılar yoğunlaştırılmış ve yeni bir yapı olan Enclosure H keşfedilmiştir. Bu, jeofizik verilerin güvenilirliğini kanıtlayan en önemli keşiflerden biridir.

⸻

4. Göbekli Tepe’nin Yayılım Alanı: Kompleksin Gerçek Boyutları

Jeofizik haritalar, tüm höyüğün çok daha büyük bir ritüel ve toplumsal merkez olduğunu gösteriyor. T-pillerin sadece bir bölümünün kazılmış olduğu, yüzeyin altında onlarca yapının daha olabileceği anlaşılıyor.

Bu bulgular Göbekli Tepe’nin:
• salt bir “tapınak alanı” olmadığını,
• geniş bir ritüel pratiğin,
• toplumsal toplantıların,
• erken dönem sembolik geleneklerin merkezi olduğunu gösteriyor.

⸻

5. Bilimsel Tartışma: Jeofizik Verilerin Yorumlanması

Jeofizik yöntemler yer altında potansiyel mimariyi gösterebilir ancak kesinlik kazı ile elde edilir. Bu nedenle:
• Her görünen sinyal mutlaka bir megalit değildir.
• Ancak büyük ve dairesel düzenli anomaliler, Göbekli Tepe’nin bilinen mimarisiyle büyük uyum gösterir.
• Kazı yapılmamış alanların “boş” olduğunu düşünmek büyük bir bilimsel hata olur.

⸻

6. Sonuç: Yeni Bir Göbekli Tepe Tasavvuru

Bu araştırmalar sonucunda Göbekli Tepe’nin yalnızca kazılmış birkaç enclosure’dan ibaret olmadığı, aksine yüzeyin altında çok daha büyük bir Neolitik ritüel kompleksi bulunduğu anlaşılmıştır.

Jeofizik veriler, Göbekli Tepe’nin:
• Mimarî açıdan daha geniş,
• Ritüel açıdan daha zengin,
• Toplumsal organizasyon bakımından daha karmaşık

bir merkez olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu sonuçlar, önümüzdeki yıllarda yapılacak kazıların Göbekli Tepe hakkında devrim niteliğinde yeni bilgiler sağlayabileceğine işaret etmektedir.